‘Sinds ons vorige jubileumsymposium in 2008 heeft de tendens doorgezet dat ethici zich intensief bezighouden met de vragen en beslissingen van professionals op de werkvloer. Ethici doen bijvoorbeeld steeds vaker empirisch onderzoek naar wat genoemde professionals belangrijk vinden, en betrekken vervolgens de in de praktijk vigerende moraal bij hun ethische reflecties. Ook denken ze mee met professionals over verantwoorde zorg en innovaties’
– Over de aanleiding van het onderwerp van het jubileum-symposium.
Centraal stond de vraag hoe deze toenadering tussen ethiek en praktijk verloopt, wat de ontwikkelingen zijn en welke vragen ze oproept.
Hoe is momenteel de verhouding tussen professionals, praktisch ethici en academici? Welke vormen van samenwerking, concurrentie en afhankelijkheid doen zich voor? En hoe zal zich dit in de komende jaren (moeten) ontwikkelen? Hebben professionals nu het idee dat ze moreel voldoende gevoed en gesteund worden? En hebben de ethici wel voldoende buitenstaandersblik om kritisch over bestaande praktijken te denken? Of zijn ze teveel betrokken en is voor kritische
distantie juist behoefte aan theoretische, academische ethiek?
Over deze vragen brachten we tijdens drie parallelle workshops op het symposium professionals uit de zorg, veehouderij, en techniek in gesprek met ethici werkzaam in een beleids- of empirische onderzoekscontext én met ethici actief in het academisch onderzoek.
Daarnaast reikten we deze middag de NVBe-jaarprijs uit aan de winnende inzendingen van de NVBe-essaywedstrijd, “Wat zijn volgens jongeren de bio-ethische kwesties van de toekomst?”, voor scholieren uit de bovenbouw havo/vwo.
Hoofdlezingen
Over de empirische wending in de ethiek, door Dr. Lieke van der Scheer, voorzitter van de NVBe
“’Ethiek moet bruikbare, praktische richtlijnen bieden voor concrete morele kwesties.’ ‘Ethische reflectie is relevant voor professionals in de gezondheidszorg, beleid, zaken, techniekontwikkeling e.d.’. Dergelijke overtuigingen stuurden de opkomst van een praktische ethiek, de wending van abstracte ethische theorieën naar ethische reflectie over concrete, dagelijkse praktijken. Het gebruik van empirische methoden en een centrale rol voor de ervaring van stakeholders was een logische vervolgstap. Inmiddels wordt er in de ethiek een aantal decennia op deze manier gewerkt en is het tijd om ons af te vragen hoe vruchtbaar deze aanpak is.In enkele recente nummers van het Podium voor Bio-ethiek zijn driegesprekken gepubliceerd met telkens een professional, een praktisch ethicus en een academicus. In mijn lezing zal ik de ambities van de empirische wending in verband brengen met de inzichten uit deze driegesprekken. Wat kunnen we er uit leren voor de toekomst van de bio-ethiek?”
– dr. Lieke van der Scheer
De ethicus als ontregelaar. Pleidooi voor een romantische ethiek, door Prof. dr. Tsjalling Swierstra, Hoogleraar ethiek en politiek van nieuwe en opkomende technieken, Universiteit Maastricht
“Ik wil vanuit mijn ervaringen met de ethiek van nieuwe en emergente technieken, een aantal overwegingen presenteren aangaande de huidige en toekomstige, feitelijke en wenselijke, rol van de ethicus. Die is inmiddels niet meer doende om anderen te onderwerpen aan ethische regels, maar trekt in plaats daarvan gewapend met stappenplannen en aandachtspunten door het land om daar de ethische reflectie te faciliteren. Dat verhindert niet dat de interactie met die anderen zelf wel aan allerlei regels is onderworpen. Die regels bepalen bijvoorbeeld welke vragen gesteld mogen worden; wat legitieme onderwerpen zijn; hoe dwingend een conclusie mag worden opgelegd; wat het beoogde doel van de ethische reflectie is; welke vocabulaire passend wordt geacht; wat op de publieke agenda thuishoort en wat privé is; enzovoorts. Tezamen definiëren dit soort regels de discursieve en praktische ruimte waarbinnen ethici hun werk (mogen) doen. Ze vormen het sociale contract met de samenleving dat de interventies van ethici mogelijk maakt, maar ook begrenst. Mijn hypothese luidt dat het hoog tijd is om de termen van dit contract te herzien. Dat laatste vergt de ‘romantische’ vaardigheid om creatief nieuwe paden te verkennen. Alleen zo kan de ethiek relevant en kritisch blijven in een dynamische technologische cultuur als de onze.”
– prof. dr. Tsjalling Swierstra
Workshops
Praktijken geanalyseerd door zorgethici: spannend bewegen tussen praktijk en theorie, door Dr. Merel Visse en Dr. Inge van Nistelrooij, Universiteit van Humanistiek, vakgroep Zorgethiek
“De zorgethiek is een interdisciplinair veld van onderzoek. Zorgethici maken gebruik van een specifieke analysebenadering bij het zoeken naar antwoorden op de vraag ‘wat is goede zorg in deze particuliere situatie?’. Ze volgen geen voorschriften of vaststaande principes, maar kijken nauwkeurig en diepgaand via diverse conceptuele lenzen naar zorgpraktijken en maken gebruik van specifieke onderzoeksbenaderingen. Aan het eind van deze workshop hebben deelnemers kennisgenomen van het theoretisch kader dat aan deze dialectische benadering tussen theorie en praktijk ten grondslag ligt. Aan de hand van een casus uit de alledaagse zorgpraktijk wordt geoefend met zorgethisch analyseren. Tot slot staan we stil bij de overeenkomsten en verschillen tussen zorgethisch analyseren en andere benaderingen in de ethiek.”
Euthanasie bij zorgdieren in de veehouderij, door Drs. Joost van Herten en Dr. Franck Meijboom
“Er worden in de veehouderij soms dieren geboren die om verschillende reden niet levensvatbaar zijn, ziek worden of gewond raken en met adequate zorg niet beter worden. Ook zijn er regelingen voor voedselveiligheid en transport waardoor dieren in bepaalde gevallen niet naar het slachthuis kunnen en op het bedrijf gedood moeten worden. We spreken dan van ‘zorgdieren’. Voor het welzijn van deze dieren is het beter om ze op tijd te euthanaseren. In de praktijk is de dierenarts echter niet altijd tijdig aanwezig om hierover te adviseren of de euthanasie uit te voeren. Dat betekent dat veehouders deze beslissing zelf moeten nemen en de dieren vervolgens zo goed mogelijk uit hun lijden moeten verlossen. Maar op welke gronden beslissen zij dat, hoe voorkomen we dat economische motieven een rol gaan spelen en hoe garanderen we dat de juiste methode wordt toegepast? Een ethisch afwegingskader kan daarbij helpen en is een voorbeeld van ethiek in praktijk. Franck Meijboom en Joost van Herten zijn betrokken bij de ontwikkeling hiervan. Tijdens deze workshop lichten zij dit proces toe en bespreken zij met de aanwezigen de ethische dilemma’s die zich hierbij voordoen.”
De Slimme stad: van slimme lantaarnpalen tot zelf metende burgers, door Dr. Rinie van Est, Rathenau Instituut, in gesprek met Yvonne Kemmerling, voorzitter Future City; Frank Kresin, zakelijk directeur DesignLab Universiteit Twente; Rob Haans, adviseur informatiemanagement gemeente Nijmegen; dr. Merel Noorman, onderzoeker Partnership for smart cities; en prof. dr. Maartje Schermer, Medische ethiek en Filosofie van de geneeskunde.
“In deze workshop draait het om de ‘slimme stad’. Een omgeving waarin de mens als biologisch wezen steeds intiemer verbonden raakt met een digitale infrastructuur. Aan de hand van een aantal aansprekende voorbeelden willen we in deze workshop nagaan met welke (bio-)ethische kwesties we bij de ontwikkeling van een slimme stad te maken kunnen krijgen. En wat is de rol van ethici in deze ontwikkelingen? Deze voorbeelden zullen we vanuit verschillende invalshoeken met experts uit de praktijk, onderzoek en beleid bespreken.”