Jaarsymposium 2020 (26 oktober)

This content has been archived. It may no longer be relevant

Verschuivende rollen in de ethiekondersteuning

Op 26 oktober 2020 hield de NVBe haar jaarsymposium “Verschuivende rollen in de ethiekondersteuning” (online). Met 68 deelnemers werd het symposium zeer goed bezocht.

Focus van het jaarsymposium was verschuivende rollen in de ethiekondersteuning. Centraal stond de vraag hoe aandacht voor ethische kwesties en zingeving in de zorg in Nederland is georganiseerd, en welke rol ethici en geestelijk verzorgers daarin (kunnen) spelen.

Aanleiding waren de ervaringen in het Catharina Ziekenhuis Eindhoven (CZE), waar geestelijk verzorgers zich ethici zijn gaan noemen omdat ze van mening zijn dat dit beter past bij de taken die zij vervullen. Deze professionals doen patiëntenzorg en houden zich ook bezig met ethische kwesties (o.a. moreel beraad en ethiekbijeenkomsten en scholing voor personeel) en het ethiekbeleid van de instelling. Ethiek wordt daarbij breed opgevat, is pluralistisch van aard, ideologisch bescheiden en niet langer religieus gefundeerd.

Andersom zijn er ook professionals die niet opgeleid zijn tot geestelijk verzorger maar wel doen aan ‘counseling’ van patiënten met existentiële en morele vragen, iets wat voorheen vooral aan geestelijk verzorgers voorbehouden was. Deze professionals heten nu allemaal ‘ethicus’. In hun nieuwe rollen kunnen ethici dus ook betrokken raken bij het verlenen van zorg.

Het is al langer zo dat geestelijk verzorgers en ethici zich op dezelfde terreinen bewegen: bijvoorbeeld in ethische commissies van instellingen en in ethiekonderwijs aan zorgprofessionals. Maar dan wel vanuit verschillende disciplines en/of afdelingen.  Op sommige plekken zien we dat deze domeinen/disciplines die eerder gescheiden waren, zich nu met elkaar mengen, zeker nu geestelijke verzorging zijn religieuze karakter lijkt te verliezen.  Onduidelijk is echter hoe breed deze ontwikkeling precies speelt, en in welke vormen. Met dit symposium heeft de NVBe er aan bij willen dragen om dat in kaart te brengen. Het gesprek werd voortgezet in het eerste nummer van Podium voor Bio-ethiek van 2021.

Met de verplaatsing van het NVBe symposium naar 26 oktober j.l. was er in het najaar van 2020 veel aandacht voor ethiekondersteuning. Ook het NEON en Reliëf besteedden in de herfst (26 november 2020) in het webinar ‘Positionering van ethiekondersteuning in organisaties: horzel of vroedvrouw?’ aandacht aan dit onderwerp.

SPREKERS waren

Drs. Koen Jordens (Catharina Ziekenhuis Eindhoven)
‘Ethiek & Zin’: hinderlijke tegenstellingen voorbij.

Prof. dr. Gaby Jacobs (Universiteit voor Humanistiek)
De ethische dimensie in zingeving van personen en organisaties: een groeiend aandachtsgebied voor de geestelijk verzorger?

Dr. Jos Kole (Radboudumc Nijmegen)Ethiek en zingeving – twee handen op één buik?

Drs. Gert van Dijk (ErasmusMC Rotterdam en KNMG)Ethicus en geestelijk verzorger: kun je het tegelijkertijd zijn?

Drs. Ger Palmboom (Meander Medisch Centrum Amersfoort)
Geestelijk verzorger/vertrouwenspersoon/ombudsman/ethicus/? – welke term dekt de lading?

ABSTRACTS

Drs. Koen Jordens (Catharina Ziekenhuis Eindhoven)
‘Ethiek & Zin’: hinderlijke tegenstellingen voorbij

In deze inleiding wordt de visie van de vakgroep ‘Ethiek & Zin’ van het Catharina Ziekenhuis Eindhoven op een niet levensbeschouwelijk gefundeerde expertrol inzake ethische en existentiële kwesties gepresenteerd, en een overzicht gegeven van hun werkzaamheden en resultaten.

De naam van de vakgroep ‘Geestelijke verzorging & Ethiek’ is vervangen door ‘Ethiek & Zin’. De vraag naar troost en compassie, de behoefte aan vertrouwelijk gesprek, de gewenste ondersteuning bij levensvragen en keuzeproblematiek… is van alle tijden. De rol van de zorgverlener op ethisch en existentieel terrein is dan ook geenszins uitgespeeld, maar de associatie met godsdienst of ideologie werkt vaak eerder belemmerend dan helpend. Ethiek verstaan we in brede zin van de Aristotelische deugdenethiek, de zorg voor ‘het goede leven’. ‘Zin’ verwijst naar de minder analytische, rationele kant van betekenisgeving, naar het streven en het verlangen. Als naam voor de functionaris van de afdeling ‘Ethiek & Zin’ kozen we voor een klassieke term uit een traditie van (praktische) wijsheid, namelijk ‘ethicus’, als een toegankelijke, bekwame, betrokken gesprekspartner die kan helpen door te luisteren, te duiden en te verhelderen. Competenties die aan het bed, aan de bestuurstafel, in moreel beraad met en in onderwijs aan zorgverleners gelijkelijk  van meerwaarde zijn.

Prof. dr. Gaby Jacobs (Universiteit voor Humanistiek)
De ethische dimensie in zingeving van personen en organisaties: een groeiend aandachtsgebied voor de geestelijk verzorger?

Het vak van geestelijk verzorger is aan verandering onderhevig. De tijd dat een geestelijk verzorger vanuit de eigen levensbeschouwelijke traditie raad gaf aan mensen en onderwijs en vorming bood, is niet meer. Ondersteuning in het leiden van een goed leven, is echter nog steeds een aandachtsgebied van de geestelijk verzorger, hoewel de vormen ervan anders en meer divers zijn geworden. Ook zijn er ontwikkelingen gaande binnen de geestelijke verzorging – zoals de ondersteuning van professionals rondom morele kwesties, de humaniseringskant van het werk, nieuwe werkgebieden zoals geestelijke verzorging bij rampen en bij de politie – die de vraag opwerpen of de geestelijk verzorger steeds meer een moreel specialist wordt en zo ja, van waaruit die moraliteit dan geladen wordt. 

Vanuit een uiteenzetting van zingeving en de ethische dimensie daarvan, zal ik de rol en taken van de geestelijk verzorger op het morele vlak trachten te verhelderen.

Dr. Jos Kole (Radboudumc Nijmegen)
Ethiek en zingeving – twee handen op één buik?

We kunnen ons bezinnen op de verschuivende rol die geestelijk verzorgers en ethici spelen in ethiekondersteuning en hun vakinhoudelijke expertise bij hoe ze die rol vervullen. We kunnen daarnaast ook wat meer afstand nemen en ons afvragen hoe de domeinen zich tot elkaar verhouden waar geestelijk verzorgers en ethici voor staan: Hoe hangen ethiek en zingeving samen? Hoe verhouden moraal en al dan niet religieuze levensbeschouwing zich tot elkaar? Waar zit de overlap en waar het verschil? Welke toegevoegde waarde zou het hebben om beiden, in de klinische zorgpraktijk,  niet over één kam te scheren? Aan de hand van een aantal dichotomieën en stellingen verkennen we samen interactief een aantal antwoorden op deze vragen.

Drs. Gert van Dijk (ErasmusMC Rotterdam en KNMG)
Ethicus en geestelijk verzorger: kun je het tegelijkertijd zijn?

Zijn de functies van geestelijk verzorger en ethicus in elkaar te schuiven? Ik denk niet zomaar.  In mijn ervaring is een geestelijk verzorger iemand die patiënten, hun naasten en zorgverleners ondersteunt bij het leren omgaan en verwerken van ziekte, verlies en verdriet. Ook kan de GV’er een mediërende rol spelen tussen arts en patiënt/naasten, bijvoorbeeld als die weigeren akkoord te gaan met pijnbestrijding, sedatie en dergelijke. Dat is volgens mij iets anders dan de rol van ethicus, althans zoals die in het Erasmus MC ingevuld wordt.  De ethicus in het Erasmus MC werkt meer beleidsmatig – bijvoorbeeld door het geven van adviezen over ethisch gevoelige onderwerpen – doet onderzoek, zit moreel beraad voor, geeft onderwijs en doet consultaties bij moreel complexe problematiek in het ziekenhuis. Ik heb het idee dat daarvoor andere competenties nodig zijn dan waar de GV’er voor opgeleid is. Ik althans, zou het werk van een GV’er niet zomaar kunnen overnemen.

Drs. Ger Palmboom (Meander Medisch Centrum Amersfoort)
Geestelijk verzorger/vertrouwenspersoon/ombudsman/ethicus/? – welke term dekt de lading?

Ger Palmboom werkt als klinisch ethicus binnen de vakgroep ‘Geestelijke verzorging & Ethiek’ in het Meander Medisch Centrum in Amersfoort. Tijdens het jaarsymposium neemt hij ons mee in welke verschuiving tussen ethiek en geestelijke verzorging in het Meander MC heeft plaatsgevonden (al voor zijn komst).
Waar collega geestelijk verzorgers zich vooral op de patiënt richten, richt Ger zich in eerste instantie op zorg-professionals door – geïnspireerd vanuit de presentie-benadering – gezamenlijk te zoeken naar wat goede zorg voor déze patiënt in déze context kan zijn. Ger zal ons een inkijkje geven in hoe hij analoog aan de presentiebenadering zijn werk probeert vorm te geven, hoe dat er in de dagelijkse praktijk uit ziet en hoe hij daar – samen met zijn collega’s uit de vakgroep – invulling aan geeft. Geestelijke verzorging en ethiek blijken elkaar heel goed aan te kunnen vullen en te verrijken.