This content has been archived. It may no longer be relevant
De redactie van het Podium voor Bio-ethiek nodigt je uit een bijdrage te schrijven voor ons themanummer over planetary health (nr 3, 2024).
De gezondheid van de mens en die van haar omgeving worden steeds meer als met elkaar verweven beschouwd. Volgens wetenschappers kunnen milieuveranderingen zoals zoetwaterschaarste, milieuvervuiling, klimaatverandering en afnemende biodiversiteit verstrekkende gevolgen hebben voor de mens. Deze effecten zijn bovendien erg complex. Klimaatverandering vergroot de kans op overstromingen in sommige delen van de wereld, terwijl het in andere delen juist tot droogte leidt. Onze eigen gezondheidszorg heeft tot onmiskenbare gezondheidswinst geleid, maar draagt tegelijkertijd bij aan grote CO2 uitstoot en vervuiling. En waar de opwarming van de aarde op langere termijn leidt tot meer doden door hitte, zou het op de korte termijn juist tot minder koudesterfte leiden.
De erkenning van deze onderlinge verwevenheid ligt aan de basis van het in recente jaren opgekomen paradigma van planetaire gezondheid (‘Planetary Health’). Volgens The Lancet, die de term lanceerde, kan planetary health gedefinieerd worden als “… het bereiken van de hoogst haalbare standaard van gezondheid, welzijn en equity wereldwijd, door aandacht voor de menselijke systemen (politiek, economisch en sociaal) die de toekomst van de mensheid vormgeven, en grenzen van natuurlijke systemen waarbinnen de mensheid kan floreren. Simpel gezegd is de planetaire gezondheid de gezondheid van de menselijke beschaving en de staat van de natuurlijke systemen waarvan zij afhankelijk is’’.
Planetary health wordt gepresenteerd als een nieuw terrein van onderzoek, onderwijs en praktijk waarin de relatie tussen mondiale milieuveranderingen en menselijke gezondheid centraal staat. Daardoor wordt het mogelijk om op een integrale manier naar de effecten van mondiale milieuveranderingen op de menselijke gezondheid te kijken. Ondanks de beloften van planetary health is er ook de nodige kritiek geuit op het paradigma. Zo zou het paradigma kapitalistische uitgangspunten hebben, zou het te veel uitgaan van vooruitgang dankzij technologie en zou het de menselijke gezondheid te veel centraal stellen.
Naast deze reflecties op het paradigma zelf, leidt het kijken door de ‘bril’ van planetary health ook tot het opkomen van nieuwe ethische vragen. Als de gezondheid van mensen, dieren en ecosystemen elkaar beïnvloeden, over grenzen en door de tijd heen, zullen we soms moeten kiezen. We zien nu bijvoorbeeld al dat om waterkwaliteit en biodiversiteit te beschermen, maatregelen in onder andere de landbouw- en bouwsector nodig zijn. Deze afweging leidt nu al tot felle en maatschappij-ontwrichtende reacties. Daarnaast kunnen spanningen ontstaan tussen verschillende ethische principes, tussen korte- en langetermijneffecten, en tussen positieve en negatieve (gezondheids)effecten voor verschillende groepen mensen, dieren, planten en ecosystemen.
De ethische dimensies van planetary health worden ook benoemd door de voorstanders van dit paradigma. Zij erkennen dat planetary health niet alleen een wetenschappelijk gebied is, maar ook een ‘nieuwe moraal’ vormt: een te bereiken ideale staat van de gezondheid van de mens en planeet. Tegelijkertijd blijven er allerlei ethische en normatieve vragen open staan. Vinden we het bijvoorbeeld maatschappelijk verantwoord om negatieve effecten op korte termijn en in eigen omgeving te accepteren ten behoeve van positieve effecten op de langere termijn en voor andere groepen? Hoe is zo’n afweging eigenlijk te maken? Welke aanknopingspunten bieden bestaande ethische, ecologische en filosofische tradities ons om de ethische afwegingen te duiden en om een handelingsperspectief te schetsen?
We nodigen auteurs uit om op deze of soortgelijke ethische vragen te reflecteren. Wilt u een bijdrage leveren aan het Podium voor Bio-ethiek over dit thema? Stuurt u dan uiterlijk 26 juni een voorstel in van maximaal 250 woorden naar de themaredactie.
Simone Harmsen
Rik Wehrens
Lieke van Kempen
Houdt u er wat betreft stijl en inhoud rekening mee dat het Podium door een breed publiek van geïnteresseerden wordt gelezen. De eerste versie (max. 1500 woorden) wordt verwacht op 29 juli. De deadline voor de definitieve versie is 2 september. De themaredactie beslist of een artikel al dan niet wordt geplaatst.