This content has been archived. It may no longer be relevant
In het boek ‘One Flew Over the Cuckoo’s Nest’ uit 1962 worden patiënten op een gesloten psychiatrische afdeling continu blootgesteld aan medische handelingen als elektroshocktherapie, hydrotherapie en lobotomieën – tegen hun wil in. Met het boek wilde schrijver Ken Kesey een kritische blik werpen op de dwangmatige zorg die toentertijd werd toegepast in de Amerikaanse psychiatrische zorg. Alhoewel de zorg voor psychiatrische patiënten – zowel in de Verenigde Staten als in Nederland – de afgelopen zestig jaar drastisch is veranderd, vinden vrijheidsbeperkende maatregelen, zoals onvrijwillige institutionalisering, opsluiting of fixatie, in sommige gevallen nog steeds plaats. Ook mensen met een verstandelijke beperking of een psychogeriatrische aandoening, en (ex-)gedetineerden met een psychische stoornis, verslaving of verstandelijke beperking, kunnen in sommige gevallen onder dwang behandeld worden. In Nederland is deze mogelijkheid per 1 januari 2020 (opnieuw) vastgelegd in het wetboek. Zo vergroot de hernieuwde Wet forensische zorg de mogelijkheden om verdachten of gedetineerden verplicht te behandelen. Ook is de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen vervangen door twee nieuwe wetten: de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvgzz). Deze wetten maken het mogelijk dat mensen met een psychogeriatrische aandoening, verstandelijke beperking of psychische stoornis niet alleen onder dwang behandeld kunnen worden in zorginstellingen, maar ook thuis of op de polikliniek – als de omstandigheden dit toestaan of toelaten.
Naast de toepassing van dwang in bovengenoemde (patiënten)groepen, kan dwang in de zorg ook breder worden geïnterpreteerd, bijvoorbeeld wanneer de autonomie van een patiënt op de IC niet wordt gerespecteerd omdat er volgens artsen geen andere mogelijkheid is. Hoe dan ook is de beslissing om een patiënt onder dwang te behandelen een inherent morele keuze. Een keuze die draait om het zorgvuldig afwegen van verschillende waarden en rechten, denk bijvoorbeeld aan bewegingsvrijheid, autonomie, veiligheid en identiteit. Wanneer is het beperken van de vrijheid en/of autonomie van een patiënt gerechtvaardigd en welke ethische problemen zijn daarbij aan de orde? Mag een verdachte in detentie onder dwang worden behandeld, terwijl diegene nog niet schuldig is bevonden? Hebben technologische ontwikkelingen, zoals GPS-trackers of AI, invloed op de toepassing van dwang in de (psychogeriatrische) zorg en welke ethische vragen roept deze ontwikkeling op? Zijn er door de twee nieuwe wetten Wzd en Wvgg nieuwe morele dilemma’s en vragen ontstaan? En kunnen er morele lessen worden getrokken uit de implementatie van deze wetten?
De redactie van het Podium voor Bio-ethiek nodigt u uit om een bijdrage te schrijven over deze of gerelateerde vraagstukken rondom het thema dwang in de zorg.
Uw bijdrage
Wilt u een bijdrage leveren aan het Podium voor Bio-ethiek over dit thema? Stuurt u dan uiterlijk 4 november 2022 een voorstel in van maximaal 250 woorden naar de themaredactie:
Amber Spijkers
Juliette van Seventer
Houdt u er wat betreft stijl en inhoud rekening mee dat het Podium door een breed publiek van geïnteresseerden wordt gelezen. De eerste versie (max. 1500 woorden) wordt verwacht op 19 december 2022. De deadline voor de definitieve versie is 23 januari 2023. De themaredactie beslist of een artikel al dan niet wordt geplaatst.